Postać
Feliks Koneczny 1862-1949

Feliks Koneczny urodził się 1 listopada 1862 roku w Krakowie, jako syn Józefa i Józefy z domu Brazda. Według tradycji rodzinnej jego przodkowie pochodzili z polskiej rodziny osiadłej w morawskim miasteczku Hranice. Jego pradziadowie przybyli na Morawy ze Śląska wraz z armią Jana III Sobieskiego, ciągnącego w 1683 roku na Wiedeń. Przyszły historyk uczęszczał do II Gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie, które ukończył w 1883 roku. Po maturze, rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie studiował historię pod kierunkiem Stanisława Smolki i Wincentego Zakrzewskiego. Studia ukończył w 1888 roku przedkładając Radzie Wydziału pracę doktorską pt. Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do roku 1393. Niedługi czas po studiach wyjechał do Rzymu, jako stypendysta Akademii Umiejętności. Prace w Tajnych Archiwach Watykanu zaowocowały po latach rozprawami pt. Walter von Plettenberg, land mistrz inflancki wobec Zakonu, Litwy i Moskwy (1891) oraz Jan III Waza i misja Possevina (1900). Po powrocie z Włoch, Koneczny został zatrudniony w kancelarii Akademii Umiejętności. Opublikował wtedy prace poświęcone dziejom Śląska oraz Jagielle i Witoldowi podczas unii w Krewie. Borykający się z problemami finansowymi, w 1897 roku przeniósł się do pracy w Bibliotece Jagiellońskiej, gdzie pracował aż do 1919 roku. Chcąc dorobić do pensji, regularnie pisał artykuły do „Przeglądu Polskiego”, dotyczące tematyki teatralnej, a także w latach 1905-1914 redagował miesięcznik „Świat Słowiański”, reprezentujący kierunek słowianofilski o wyraźnym nastawieniu antygermańskim. Z tego okresu datują się jego przyjaźnie z czeskimi uczonymi, którzy zasilali tekstami łamy nowo powstałego pisma. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Koneczny został powołany na stanowisko zastępcy profesora na reaktywowanym Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 roku habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy pt. Dzieje Rosji do roku 1449. Wkrótce po habilitacji otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego i kierownika katedry Historii Europy Wschodniej. Na uniwersytecie wileńskim pracował aż do przejścia na emeryturę w 1929 roku. Trudno dziś dociec co było powodem przeniesienia go w stan spoczynku. Wymowa suchych akt urzędowych nie potrafi do końca wyjaśnić tej zagadki. Według domysłu Konecznego, wyrażonego w liście do Teofila Emila Modelskiego, stało się to po publicznej krytyce metod administracyjnych sanacyjnego reżimu wobec nauki, wyrażonej przez niego na łamach jednego z periodyków publicystycznych. Należy jednak pamiętać, że opinia ta nie znajduje potwierdzenia źródłowego, a jedynym – według archiwów wileńskich – powodem przeniesienia na emeryturę był jego zaawansowanych wiek. Podobnego zdania był pracujący w tym czasie na uniwersytecie wileńskim Stefan Ehrenkreutz, który bezskutecznie starał się przekonać Konecznego o bezpodstawności jego zarzutów. Po powrocie do Krakowa, uczony odszedł od badań ściśle historycznych poświęcając się historiozofii, etyce i religijności. W tym czasie powstały najważniejsze jego prace: O wielości cywilizacji (1935), Rozwój moralności (1938), Kościół jako polityczny wychowawca narodu (1938), Święci w dziejach narodu polskiego (1937). Okres okupacji hitlerowskiej zapisał się w biografii Konecznego bardzo boleśnie. W 1944 roku za działalność konspiracyjną został zamordowany przez Niemców jego syn Stanisław, a w powstaniu warszawskim zginął drugi syn Czesław razem z żoną Marią. Pomimo ogromu rodzinnej tragedii uczony nie zaprzestał pracy badawczej, której owocem były prace wydane po jego śmierci na emigracji. Nakładem Towarzystwa im. Romana Dmowskiego w Londynie ukazały się następujące książki: Cywilizacja bizantyńska (1973), Cywilizacja żydowska (1974), O ład w historii (1977), Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej (1981) i Prawa dziejowe (1982). Koneczny zmarł 10 lutego 1949 roku w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu salwatorskim. Skromny kondukt żałobny poprowadził jego wieloletni przyjaciel, ksiądz infułat Ferdynand Machay. Na pogrzebie zabrakło przedstawicieli Biblioteki Jagiellońskiej, której zmarły służył blisko ćwierć wieku.   

 

Piotr Biliński

 

***

Biogram powstał w ramach projektu „Nauka i polskie dziedzictwo intelektualne. Program popularyzacji polskich nauk humanistycznych i społecznych” finansowanego w ramach umowy 986/P-DUN/2016 ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.