Postać
Ludwik Finkel 1858-1930

 

Ludwik Michał Emmanuel Finkel urodził się 20 marca 1858 r. w Bursztynie, w rodzinie urzędnika sądowego Jakuba Finkla i Anny Warnickiej. Kształcił się z pomocą prywatnego nauczyciela w domu, w szkole powiatowej w Grzymałowie, oraz w szkole głównej i c.k. Gimnazjum w Tarnopolu (1869–1877), gdzie zdał maturę z wyróżnieniem. W latach 1877–1882 studiował historię i literaturę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego (uczeń Ksawerego Liskego). Od 1878 r. był aplikantem w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie. W 1882 r. uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Marcin Kromer historyk polski XVI wieku. Rozbiór krytyczny (Kraków 1883). Dzięki stypendium cesarskiemu studiował na Uniwersytecie w Berlinie (1882–1883) i Paryżu (1883–1884), gdzie słuchał wykładów i uczestniczył w seminariach Johanna Droysena (napisał u niego pracę o elekcji Stanisława Leszczyńskiego), Theodora Mommsena, Reinholda Kosera, Henrego Breslaua, Heinricha Treitschkego, Gustawa Schmollera, Charlesa Seignobosa, Ernesta Lavissea, Ernesta Renana, Alfreda Nicolasa Rambauda, Numy Denisa Fustel de Coulangesa. W 1886 r. na podstawie pracy Mikołaj von Schönberg poseł papieski w latach 1517-19, oraz kilku innych rozpraw, uzyskał habilitację z historii średniowiecznej i nowożytnej. W latach 1885–1899 był docentem historii i literatury polskiej w Krajowej Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach. Od 1886 r. docent prywatny, 1892 r. profesor nadzwyczajny, a w latach 1899–1918 profesor zwyczajny i kierownik Katedry Historii Austrii w Uniwersytecie Lwowskim.

            Do największych osiągnięć Finkla należała Bibliografia historii polskiej (Kraków 1891–1914), nad którą prace rozpoczął jeszcze w czasie studiów, w Kole Historyków, i kontynuował przez ponad 20 lat we współpracy z Henrykiem Sawczyńskim, przy finansowym zaangażowaniu Akademii Umiejętności w Krakowie. Zaliczana do bibliografii specjalnych, obok bibliografii Karola Estreichera, była ważnym instrumentem w rozwoju rodzimych badań historycznych. We współpracy ze Stanisławem Starzyńskim Finkel napisał Historię Uniwersytetu Lwowskiego (Lwów 1894), opracowując okres od założenia wszechnicy do 1869 r. Dzieło to było przez ponad sto lat podstawowym opracowaniem do dziejów lwowskiej uczelni. Najważniejszą monografią historyczną Finkla, potwierdzającą jego pozycję wybitnego znawcy epoki ostatnich Jagiellonów, była Elekcja Zygmunta I. Sprawy dynastii jagiellońskiej i unii polsko-litewskiej (Kraków 1910). Spod pióra Finkla wyszło blisko 300 publikacji. Był on m.in. autorem licznych i wnikliwych recenzji. W 1894 r. ustalił czas powstania i autorstwo Mazurka Dąbrowskiego, wdając się w tej sprawie w polemikę z Tadeuszem Korzonem (1910 r.). Na łamach wydawanego w Insbrucku czasopisma „Mittheilungen des Instituts für oesterreich Geschichtsforschung” Finkel dawał (1887-1890) przegląd polskiego ruchu wydawniczego. W berlińskich „Jahresberichte der Geschichtswissenschaft” ukazywały się (1897-1908) jego sprawozdania krytyczne (Polen), informujące o rozwoju polskiej historiografii. W 1900 r. powołano go na członka-korespondenta Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Muzeum Narodowego w Raperswilu, zaś w 1910 r. został członkiem czynnym AU. W 1927 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

Ceniony przez społeczność uniwersytecką Lwowa za wysoką kulturę umysłową, zrównoważenie i odwagę, był chętnie obdarzany uczelnianymi stanowiskami. W latach 1894-1897 wszedł do senatu jako delegat Wydziału Filozoficznego, w r. akad. 1901/02 był dziekanem, a ponadto wieloletnim członkiem (i dyrektorem) c.k. Komisji Egzaminacyjnej dla Kandydatów na Nauczycieli Szkół Średnich, wreszcie w roku akademickim 1911/12 rektorem Uniwersytetu Lwowskiego. Szymon Askenazy określił Finkla jako człowieka bonii consili i nazwał „urodzonym organizatorem” (M. Hoszowska, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem, Rzeszów 2013, s. 258). Za organizację wielkiego jubileuszu 250-lecia Uniwersytetu został uhonorowany przez cesarza tytułem Radcy Dworu. W latach 1894-1930 Finkel kierował także Archiwum UL/UJK.

            Jako profesor wykładał historię austriacką, powszechną i polską: średniowieczną, nowożytną oraz wieku XIX, a ponadto metodologię historii i historię historiografii. Miał niemałe zasługi dla rozwoju dydaktyki historii (m.in. autor cenionego podręcznika do dziejów monarchii austro-węgierskiej). Prowadził seminarium poświęcone historii nowożytnej i współczesnej. Do jego uczniów należeli m.in. Adam Szelągowski, Ludwik Kolankowski, Jan Rutkowski, Olgierd Górka,Teofil Emil Modelski, Kazimierz Hartleb, Kazimierz Tyszkowski, Adam Feliks Próchnik. Wśród wypromowanych prac doktorskich znaczną część stanowiły dysertacje kobiet (m.in. Heleny i Marii Polaczkówny), których aspiracje naukowe z przekonaniem wspierał. Stanisław Wasylewski wskazując na wielki talent pedagogiczny Finkla pisał: „Nie na własną działalność naukową kładł pierwszy nacisk, za najważniejsze uważał szkolenie przyszłych historyków”. (S. Wasylewski, Czterdzieści lat powodzenia, Wrocław 1959, s. 318). Stanisław Lam nazwał Finkla chodzącą encyklopedią, dodając, że uczniom „poświęcał wiele czasu, jakby każdy z nich miał zostać uczonym” (S. Lam, Życie wśród wielu, Warszawa 1968, s. 35). Lwowski historyk z wyboru opiekował się młodymi badaczami, włączając ich konsekwentnie w prace na rzecz środowiska naukowego i szerszych kręgów społeczeństwa. Wierny modelowi kształcenia historyków wypracowanemu na uniwersytetach niemieckich i przeniesionemu do Lwowa przez mistrza, K. Liskego, wyróżniał się Finkel empatią, uczynnością, bezinteresownością i skromnością, co zgodnie podkreślali współcześni.

            Był typem społecznika w najlepszym tego słowa znaczeniu. Należał do pomysłodawców założenia Towarzystwa Historycznego (1886), obejmując stanowisko sekretarza komitetu redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego” (1887). Pomagał Liskemu, a po jego śmierci samodzielnie redagował w KH dział wydawnictw zagranicznych. W latach 1891-1903 był sekretarzem TH. Wybrany w 1914 r. prezesem Towarzystwa Historycznego, z determinacją kontynuował jego działalność w trudnym okresie pierwszej wojny. W latach 1918-1919 objął także współredakcję (z Emilem Kipą i T.E. Modelskim) „Kwartalnika Historycznego”. W 1923 r. zrezygnował z funkcji prezesa TH, mianowany przez aklamację honorowym członkiem Towarzystwa.

            Lwowski uczony należał ponadto do szeregu innych stowarzyszeń m.in. Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie, Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, którego był współzałożycielem (1886) i stałym współpracownikiem „Pamiętnika”, Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych (członek komitetu redakcyjnego „Muzeum”), Komitetu Fundacji Karola Szajnochy. W 1895 r. wszedł do Rady Wykonawczej Macierzy Polskiej we Lwowie, fundacji wydawniczej powstałej z inicjatywy Józefa Ignacego Kraszewskiego w 1882 r. i ukierunkowanej na edukację i popularyzację wiedzy wśród warstw plebejskich. W latach 1899-1900 Finkel był sekretarzem MP, a od 1901 do 1921 r. prezesem fundacji, co wiązało się z rozkwitem tej placówki wydawniczej. Z jego inicjatywy wyszły pod szyldem MP: Encyklopedia. Zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy (Lwów 1898-1899, wyd. 2 1905, 1907) oraz monografia zbiorowa (współredagowana z Konstantym Wojciechowskim) pt. Polska. Obrazy i opisy (Lwów 1906-1909). Nakładem tej oficyny ukazała się też praca Finkla Ostatnie lata 1904-1908 (Lwów 1909), oraz inne dziełka. Lwowski historyk był również wieloletnim członkiem Grona Konserwatorów Galicji Wschodniej, a w wolnej Polsce Komisji Konserwatorskiej przy Urzędzie Wojewódzkim we Lwowie.

            Za rozległą i owocną działalność władze Lwowa przyznały Finklowi w 1928 r. honorowe obywatelstwo. Naukowo pracował do ostatnich chwil życia, przygotowując wstęp do monumentalnej Historii Powszechnej, której był redaktorem, ale wydawnictwo z powodu kłopotów finansowych wydawcy ukazało się już po jego śmierci. W ostatnich latach życia podjął badania nad twórczością Karola Szajnochy, za co został uhonorowany nagrodą imienia tego pisarza. Zmarł 24 października 1930 r. żegnany kilka dni później przez tłumy lwowian oraz przedstawicieli najważniejszych środowisk akademickich Drugiej Rzeczypospolitej.

 

Mariola Hoszowska

 

Literatura przedmiotu:

T. Modelski, Ludwik Finkel (20 III 1858-24 X 1930). Zarys biograficzny. „Kwartalnik Historyczny” R. 46 (1932), z. 1-2, s. 98-147; (Red.) Ludwik Finkel, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 6, Kraków 1948, s. 466-469; A. Nowak, Złote lata bibliografii polskiej. Ludwik Finkel i jego dzieło. Zarys monografii, Warszawa 2007; K. Błachowska, Ludwik Finkel (1858-1930) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, red. J. Maternicki przy współpracy L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2007, s. 287-308; J. Maternicki, Historia i życie narodu. Poglądy i postawy historyków polskich XIX i XX w., Rzeszów 2009, s. 230-231, 233-234, 247, 259-267, 269-270, 315, 364, 367, 371, 405-406, 408, 423-424, 437; tegoż, Historia nowożytna w latach 1869-1918 [w:] Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie do 1939 roku, red. J. Maternicki, J. Pisulińska i L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016, s. 255-300; M. Hoszowska, Historia historiografii, metodologia historii i dydaktyka historii [w:] tamże, s. 521-548; tejże, Najważniejsza monografia historyczna Ludwika Finkla (w 100-lecie druku Elekcji Zygmunta I) [w:] Między Odrą a Uralem. Księga dedykowana Profesorowi Władysławowi Serczykowi, red. W. Wierzbieniec, Rzeszów 2010, s. 256-275; tejże, Ludwik Finkel i Akademia Umiejętności w Krakowie. Z dziejów współpracy Lwowa i Krakowa na przełomie XIX i XX wieku, Rzeszów 2011; tejże, Oświata pozaszkolna w Galicji. Szkic z dziejów Macierzy Polskiej we Lwowie (1882-1918) [w:] Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, wstęp J. Maternicki, Rzeszów 2011, s. 24-51; tejże, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem, Rzeszów 2013; tejże, Pamięć o lwowskich mistrzach – uwagi o historykach XIX i XX wieku [w:] Historia. Ciągłość i zmiana. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. M. Hoszowska, J. Pisulińska, P. Sierżęga, Rzeszów 2016, s. 53-76; О. А. Oсередчук, Людвик Фінкель - засновник та перший директор Архиву Львівського Університету [w:] „Архіви України”  2010, № 3, с. 288-305.

 

***

Biogram powstał w ramach projektu „Nauka i polskie dziedzictwo intelektualne. Program popularyzacji polskich nauk humanistycznych i społecznych” finansowanego w ramach umowy 986/P-DUN/2016 ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.